Wanneer je begint met het OC-traject is de eerste stap dat je vaardigheden veronderstelt.

Carole Zangari (spraak-taalpatholoog) heeft gezegd: 'Je eerste aanname is dat je cliënt een leerling is die zijn/haar vaardigheden kan ontwikkelen. Voor een geslaagd OC-traject zijn de juiste interventie, consistente taalmodellen, geschikte hulpmiddelen en veel oefening nodig. Het is cruciaal dat wij, therapeuten, daar werkelijk in geloven. Ja, je cliënten zijn waarschijnlijk in meer of mindere mate beperkt, maar ze merken het onmiddellijk als jij niet in hun competenties gelooft. Daarom is vaardigheden veronderstellen zo belangrijk.'

Het veronderstellen van vaardigheden is gebaseerd op twee principes. Deze principes gelden voor alle OC-gebruikers, ongeacht hun diagnose of hun ontwikkelingsniveau:

1. Iedereen heeft iets te vertellen.

2. Iedereen is in staat te leren.

Iedereen heeft iets te vertellen

Welk beeld buitenstaanders ook van iemand hebben, elk mens heeft een unieke en rijke innerlijke belevingswereld. Deze innerlijke belevingswereld bestaat uit gevoelens, observaties, voorkeuren, meningen, verhalen, herinneringen en dromen. Ook al heeft iemand niet de mogelijkheden om deze innerlijke belevingswereld op een begrijpelijke en consistente manier te uiten, hij bestáát wel degelijk. Het zou ons doel moeten zijn om elke gebruiker in staat te stellen om met behulp van OC over deze innerlijke belevingswereld te communiceren. Deze belevingswereld gaat verder dan alleen een eenvoudig verzoek kunnen uitdrukken. Net als ieder ander heeft ook een OC-gebruiker veel meer redenen om te communiceren.

Iedereen is in staat te leren

Als iemand niet kan communiceren via spraak, weten we niet precies in hoeverre hij/zij taal kan begrijpen en gebruiken. Juist omdat we te weinig weten over zijn/haar capaciteiten, kiezen we de optie met het minste risico: we veronderstellen vaardigheden.

Dit betekent niet dat we aannemen dat het lees- en schrijfvermogen van de OC-gebruiker al volledig is ontwikkeld, of dat hij/zij de luister- en uitdrukkingsvaardigheden bezit die bij de leeftijd horen. Het betekent wél dat we niet weten waartoe deze persoon in staat is totdat we hem/haar toegankelijke hulpmiddelen hebben aangeboden en hem/haar hebben geleerd om deze te gebruiken.

Met de juiste training en middelen kan iedereen leren en groeien. Dat wil niet zeggen dat iedereen alles kan leren. Je zult misschien nooit de wereldkampioenschappen schaatsen halen, maar met de juiste begeleiding, oefening en materialen kun je wel de juiste techniek leren en misschien best een goede schaatser worden. Maar zonder een paar schaatsen en training zul je je schaatsvaardigheid nooit volledig ontplooien. Dit geldt ook voor het communicatievermogen van mensen die niet kunnen spreken. Iedereen heeft een bepaalde potentie, maar alleen met het juiste OC-systeem en effectieve training kan iemand zich optimaal ontplooien.

Een OC-systeem kiezen waarmee je vaardigheden veronderstelt

Hoe beïnvloeden deze twee principes - iedereen heeft iets te vertellen en iedereen is in staat te leren - je keuze voor een OC-systeem en het bijbehorende vocabulaire? Hoe weet je zeker dat OC-gebruikers met het gekozen vocabulaire hun potentie ontdekken en volledig ontwikkelen?

Woorden bieden

Mensen die niet of nauwelijks kunnen spreken bevinden zich in een unieke en kwetsbare positie. Ze kunnen letterlijk alleen de woorden zeggen die wij hun geven. Daarom is het belangrijk om een vocabulaire te kiezen waarmee de OC-gebruiker toegang heeft tot zoveel mogelijk woorden. We weten simpelweg niet wat iemand die niet kan spreken zou willen zeggen zodra hij/zij woorden en een stem krijgt.

In aanvulling op een uitgebreid vocabulaire hebben OC-gebruikers bovendien toegang nodig tot alle grammaticale vormen van de woorden in het OC-systeem. Denk bijvoorbeeld aan meervoudsvormen en werkwoordsvormen. Uit onderzoek is gebleken dat OC-gebruikers in het bijzonder moeite hebben met het leren van grammatica. Hier kunnen allerlei oorzaken aan ten grondslag liggen. Eén probleem is meestal duidelijk aan te wijzen: het OC-systeem beschikt niet over grammatica. En als de grammatica niet beschikbaar is voor de OC-gebruiker, kan hij/zij het ook niet leren gebruiken!

Alle redenen om te communiceren

Er zijn talloze redenen waarom mensen communiceren. Dit noemen we de communicatieve functies. Wanneer we OC aanleren, beginnen we meestal met de communicatieve functie 'iets of iemand verkrijgen'. Dit lijkt namelijk het meest logische begin. Maar er zijn veel redenen waarom we communiceren. Met al deze communicatieve functies kunnen we onze innerlijke belevingswereld uitdrukken. Als we vaardigheden veronderstellen, moeten we er ook van uitgaan dat iedereen om deze redenen wil kunnen communiceren. Als de OC-gebruiker niet beschikt over de woorden hiervoor, kan hij/zij zich totaal niet uitdrukken!

Toegang tot het alfabet

Een op pictogrammen gebaseerd OC-systeem zou ook de mogelijkheid moeten bieden om enig lees- en schrijfvermogen te ontwikkelen. De vaardigheid om zelfstandig woorden te spellen kan een OC-gebruiker complete uitdrukkingsvrijheid geven: hij/zij is niet langer afhankelijk van een verzorger of therapeut om woorden aan het OC-systeem toe te voegen. Tegelijkertijd geldt dat spellen, op welk niveau dan ook, een meerwaarde is. Dus ook als volledige geletterdheid niet haalbaar is. De eerste letter van een woord spellen of een zelfbedachte spelling gebruiken om iets duidelijk te maken wat niet in het vocabulaire staat, zijn bijvoorbeeld zeer waardevolle vaardigheden voor een OC-gebruiker. Een OC-systeem dat vaardigheden en leervermogen veronderstelt, moet dus ook gemakkelijke en volledige toegang bieden tot het alfabet.

Geen voorwaarden

Er gelden geen voorwaarden voor OC-gebruikers als we een geschikt systeem uitkiezen. Ze hoeven geen specifieke vaardigheden te bezitten voordat ze in aanmerking komen voor OC. Niemand is er te oud of te jong voor. Vaardigheden veronderstellen betekent dat OC-gebruikers de middelen en de training ontvangen om met het systeem te leren omgaan, ongeacht hun diagnose of ontwikkelingsniveau.

De volgende stap

Vaardigheden veronderstellen houdt in dat je ervan uitgaat dat iedereen een uniek individu is en dat iedereen iets te vertellen heeft. Met deze aanname kun je vervolgens een uitgebalanceerd OC-systeem kiezen waarmee de OC-gebruiker de woorden krijgt die hij/zij nodig heeft. Iedereen is in staat te leren. Iedereen heeft iets te vertellen. Maar we weten niet wat dat is totdat we hun de kans daartoe hebben geboden.

Bronvermelding en links